Skjoldbruskkjertelkreft

Skjoldbruskkjertelen (glandula thyreoidea) ligger på forsiden av halsen like nedenfor strupehodet og har form som en sommerfugl, med en midtlapp og to sidelapper. Kreft i skjoldbruskkjertelen starter oftest som en knute på halsen i en av kjertelens lapper. De fleste knutene i skjoldbruskkjertelen er ikke kreft‐ de er godartede.

Kreft i skjoldbruskkjertelen (Cancer thyroidea) er relativt sjelden, og har gode prognoser.

Les mer på helsenorge.no

Om skjoldbruskkjertelen

Skjoldbruskkjertelens viktigste funksjon er å produsere tyreoideahormonene tyroxin og trijodtyronin, også kalt T4 og T3. Jod er en viktig bestanddel av disse hormonene som virker inn på de aller fleste cellene i kroppen og er med i reguleringen av en lang rekke funksjoner. Hvis du f.eks. har for lite tyreoideahormon i blodet, går de fleste funksjonene tregere. Vi snakker om at stoffskiftet er for lavt (hypotyreose). Hvis du derimot har for mye tyreoideahormon i blodet, vil kroppen gå på høygir,‐ du har for høyt stoffskifte (hypertyreose). Normalt er mengden hormoner som skilles ut fra skjoldbruskkjertelen nøye regulert av det tyreoideastimulerende hormon (TSH) som lages i hypofysen. Har man lavt nivå av tyreoideahormoner i blodet skilles det ut mye TSH mens høyt nivå fører til at utskillelsen av TSH blir undertrykket (supprimert). Normalt får man som følge av denne mekanismen en jevn konsentrasjon av hormoner i blodet.

Kreft i skjoldbruskkjertelen starter oftest som en knute på halsen i en av kjertelens lapper. De fleste knutene i skjoldbruskkjertelen er ikke kreft,‐ de er godartede. Om knuten er godartet eller ondartet avgjøres som oftest av en celleprøve.

Skjoldbruskkjertelkreft kan deles inn i ulike typer. De vanligste formene for skjoldbruskkjertelkreft er de såkalte høyt differensierte, det vil si at vevet er svært likt normalt skjoldbruskkjertelvev. Høyt differensiert skjoldbruskkjertelkreft utgår fra follikelcellene (som utgjør mesteparten av kjertelen) og kan deles inn i:

Papillær skjoldbruskkjertelkreft (ca. 70% av tilfellene)
Follikulær skjoldbruskkjertelkreft (ca. 15 % av tilfellene)
Andre typer skjoldbruskkjertelkreft:

Medullær skjoldbruskkjertelkreft utgår fra de såkalte C‐cellene som produserer kalsitonin (ca. 5‐10% av tilfellene)
Anaplastisk skjoldbruskkjertelkreft er en hurtigvoksende og hissig krefttype som heldigvis er sjelden (ca. 1‐3 % av tilfellene).

Ett eller flere av disse symptomene kan opptre:

Kul på halsen
Ubehag/smerter i halsen
Vanskeligheter med å svelge
Vanskeligheter med å puste
Stemmeforandringer/heshet

Vanligvis kan man ikke peke på noen sikker årsak. Vi vet imidlertidig at personer som tidligere har fått strålebehandling mot halsen eller har vært utsatt for radioaktiv stråling, har større risiko for å få skjoldbruskkjertelkreft. Forekomsten av kreft i skjoldbruskkjertelen økte for eksempel drastisk hos barn og unge i Hvitrussland etter kjernekraftulykken i Tsjenobyl i 1986. Det er ikke påvist noen økning i forekomsten i Norge som følge av denne ulykken.

Vanlige røntgenundersøkelser av hals og munn (for eksempel hos tannlegen) gir ikke økt risiko. Bruk av radioaktive stoffer til undersøkelser og behandling av sykdom i skjoldbruskkjertelen gir heller ikke økt risiko.
Noen kreftformer er arvelig. Dette gjelder bl.a. en undergruppe av medullær skjoldbruskkjertelkreft som skyldes en mutasjon i et spesielt gen (ret onkogenet).

Henvisning og vurdering

Når fastlegen har begrunnet mistanke om kreft skal du bli henvist direkte til et pakkeforløp for kreft. Et pakkeforløp er et standardisert pasientforløp som beskriver organiseringen av utredning og behandling, kommunikasjon/dialog med deg og dine pårørende, samt ansvarsplassering og konkrete forløpstider.

Pasientinformasjon om pakkeforløp, Helsedirektoratet Forløpskoordinatoren sørger for å sette opp timene du skal ha i utredningen.

Diagnoseveileder ved skjoldbruskkjertelkreft, Helsedirektoratet

Kliniske studier

3 kliniske studier er åpne for rekruttering. Sammen med legen din kan du vurdere om en klinisk studie er aktuell for deg.

Se flere kliniske studier

Utredning

Mange oppdagar ein kul på halsen og oppsøker lege. Hos andre blir kulen oppdaga av helsepersonell som ledd i ei rutineundersøking eller ved ein tilfeldighet. Dei fleste svulstane eller knutane i skjoldbruskkjertelen er ikkje kreft, men godarta forandringar. Det er svært vanleg å ha større eller mindre knutar i skjoldbruskkjertelen.

I løpet av dette tidsrommet blir det gjort undersøkingar av deg for å avklare om du har kreft eller ikkje.

Ved mistanke om kreft vil du bli undersøkt av lege. Det blir tatt ultralyd av skjoldbruskkjertelen, der det også ofte blir tatt ei lita vevsprøve av eventuelle knutar i skjoldbruskkjertelen.

Når resultata frå undersøkingane og prøvene er klare, vil det som oftast kunne bli avklart om du har kreft eller ikkje. Det blir stilt ei diagnose. Har du ikkje kreft, blir pakkeforløpet avslutta.

I tillegg til klinisk undersøking (der legen kjenner på halsen) vil det alltid vere behov for nokre tilleggsundersøkingar. I utgreiinga høyrer det med:

Blodprøve

Ultralyd - Diakonhjemmet Sykehus

Som oftast blir det også tatt ei celleprøve (ultralydrettleia finnålscytologi), der legen ved hjelp av ei tynn nål som blir stukke inn i kula, trekker ut celler frå knuten. Av og til må det blir brukt ei tjukkare nål, slik at små sylindrar med vev frå svulsten kan bli undersøkt i mikroskop (histologisk nålebiopsi).

Hos enkelte kan det vere aktuelt å utføre ei scintigrafiundersøking, og iblant CT eller MR av halsen.

Pakkeforløp heim

Alle pasientar som får ein kreftdiagnose, blir inkludert i pakkeforløp heim for pasientar med kreft. Gjennom pakkeforløpet går vi gjennom dei individuelle behova dine for tenester og oppfølging utover sjølve kreftbehandlinga.

Pakkeforløp heim for kreft (helsenorge.no)

Behandling

Dersom du har kreft, blir det planlagt kva behandling som er best for deg. Ei avgjerd om behandlinga di blir tatt i samråd med deg, vanlegvis basert på vurdering i eit tverrfagleg team-møte.

Samval inneber at du mottek informasjon om fordelar og ulemper ved dei ulike alternativa. Så kan du saman med helsepersonell sjå desse opp mot kvarandre, ut ifrå kva som er viktig for deg.

Her er tre spørsmål du kan stille din behandlar:

Kva alternativ har eg?
Kva fordelar og ulemper er moglege ved desse alternativa?
Kor sannsynleg er det at eg vil oppleve nokre av desse?

Les meir om samval på helsenorge.no

Skjoldbruskkjertelkreft blir som oftast behandla med operasjon.

Det er 3 viktige behandlingsprinsipp ved differensiert skjoldbruskkjertelkreft: kirurgi, radioaktivt jod og tablettbehandling med thyroksin‐natrium (Levaxin ®). Behandlinga av medullær skjoldbruskkjertelkreft er operasjon, mens behandling av anaplastisk skjoldbruskkjertelkreft er meir samansett og blir vurdert i kvart enkelt tilfelle.

Differensiert kreft i skjoldbruskkjertelen

Dersom celleprøva viser at det er kreft, er behandlinga operasjon. Heile skjoldbruskkjertelen blir som regel fjerna, såkalla tyreoidektomi, og lymfeknutar på halsen blir også fjerna. Dersom celleprøva ikkje kan gi svar på om det er kreft eller ikkje, vil den eine halvdelen av skjoldbruskkjertelen der svulsten er, bli sendt til mikroskopisk undersøking. Dersom det er kreft, vil ein vurdere om det er nødvendig å fjerne resten av skjoldbruskkjertelen.

Alvorlege komplikasjonar etter skjoldbruskkjerteloperasjonar er heldigvis sjeldne. Det vi fryktar mest, er skade av stemmebandsnerva (nervus laryngeus recurrens), som er ei tynn nerve som går kloss i skjoldbruskkjertelkapselen og kan derfor bli skada ved operasjonen. Denne nerva gir impulsar til små musklar som regulerer stramminga av stemmebandet, og ved skade kan pasienten bli svært hås. Vi gjer alt for å unngå denne komplikasjonen som i dag heldigvis er sjeldan.

Ein annan komplikasjon som kan oppstå dersom ein får fjerna heile kjertelen, er at ein får for lågt kalsium i blodet etter operasjonen fordi biskjoldbruskkjertlane blir skada eller får nedsett blodtilførsel. Desse kjertlane lagar eit hormon (PTH) som er viktig for reguleringa av kalsiumnivået i blodet. Dersom kalsiumnivået blir lågt, kan ein få plagsame biverknader blant anna i form av prikkingar rundt munnen, i fingrar, tær og nasetipp og ein følelse av uro i kroppen. Ein må ta kalsiumtablettar og nokre må også ete D‐vitamintablettar for å få rett kalsiumnivå. Som oftast er dette forbigåande plager, og vi reknar med at mindre enn 2–3 % treng å bruke tablettane for resten av livet pga. permanent nedsett funksjon i biskjoldbruskkjertlane etter operasjonen. Som etter alle operasjonar kan det også oppstå bløding eller infeksjon i operasjonssåret, men dette er også svært sjeldan.

Skjoldbruskkjertelkreft – kirurgisk behandling

Skjoldbruskkjertelkreft - fjerning av skjoldbruskkjertelen og biskjoldbruskkjertlene

Etter operasjonen må du ha tilførsel stoffskiftehormonet tyroksin (Levaxin®) resten av livet. Tyroksin erstattar tyreoideahormona som kroppen ikkje lenger lagar, og som er livsnødvendige, slik at du ikkje blir hypotyreot. Vidare veit vi at TSH frå hypofysen kan stimulere vekst av eventuelle restar av kreften. Derfor må du få så stor dose tyroksin at produksjonen av TSH i hypofysen blir redusert.

Etter behandling for skjoldbruskkjertelkreft vil dei fleste få slik suppresjonsbehandling med Levaxin®, slik at TSH-verdien blir låg eller ikkje målbar. Dette vil likevel vere avhengig av klassifiseringa til sjukdommen, så pasientar med lågast risiko for tilbakefall ikkje nødvendigvis treng suppresjonsbehandling.

Alle pasientar treng ikkje behandling med radioaktivt jod. Her blir det gjort ei individuell vurdering. Dette vil seie at pasientar med tidleg oppdaga kreft og låg risiko ikkje nødvendigvis treng dette.

Av og til vil det vere nødvendig med fleire behandlingar med radioaktivt jod med 6–9 månaders mellomrom. Radiojodbehandling er også aktuelt ved tilbakefall av sjukdom.

For at radiojodbehandlinga skal vere så effektiv som mogleg, er det viktig at skjoldbruskkjertelcellene forbigåande er tilstrekkeleg stimulert av eit høgt TSH‐nivå. Ei tilstrekkeleg TSH‐stimulering blir nådd etter 4–5 veker utan tyroksin. Her er det vanleg at ein bruker kunstig TSH (Thyrogen®) over 2 dagar som eit alternativ til 5 veker utan tyroksin, dersom det ikkje er slik at behandlinga blir gitt på grunn av tilbakefall av sjukdommen.

Når ein blir behandla med radioaktivt jod, må nokre pasientar vere innlagt på sjukehus. Av strålevernsutstyr vil pasienten ligge på isolat 1–3 dagar, og det vil vere avgrensingar i besøk den første tida etter behandlinga. Ved låge dosar radioaktivt jod kan «heimeisolering» vere tilstrekkeleg.

Medullær skjoldbruskkjertelkreft

Behandlinga av medullær skjoldbruskkjertelkreft er operasjon. Vanlegvis blir heile skjoldbruskkjertelen og lymfeknutane på halsen fjerna. Etter operasjonen må ein bruke tyroksin (Levaxin®) resten av livet. I enkelte tilfelle kan det vere aktuelt å gi behandling med radionukleoid.

Skjoldbruskkjertelkreft - fjerning av skjoldbruskkjertelen og biskjoldbruskkjertlene

Anaplastisk skjoldbruskkjertelkreft

Anaplastisk skjoldbruskkjertelkreft er sjeldan. Behandlinga er ofte samansett og blir vurdert i kvart enkelt tilfelle. Det kan vere aktuelt med både cellegift, strålebehandling og operasjon.

Cellegiftbehandling

Skjoldbruskkjertelkreft – kirurgisk behandling

Skjoldbruskkjertelkreft - fjerning av skjoldbruskkjertelen og biskjoldbruskkjertlene

Lindrande behandling

Ved langtkommen kreft der ein ikkje kan kurere sjukdommen, finst det no ei rekke moglegheiter både til livsforlengande behandling og god symptomforebygging og symptomlindring.

Mange pasientar kan leve bra i årevis med kreft som har spreidd seg, og mange døyr av heilt andre årsaker.

Lindrende behandling

Oppfølging

Etter behandling for skjoldbruskkjertelkreft skal pasienten bli følgt livet ut med årlege kontrollar. Kva kontrollane skal omfatte, avheng både av kor utbreidd sjukdommen var, kva slags behandling som er gitt, og kor lang tid det er gått.

Behandlingsresultata ved kreft i skjoldbruskkjertelen er generelt svært gode. Dette gjeld særleg for papillær og follikulær skjoldbruskkjertelkreft. Hos nokre kan likevel kreften komme tilbake eller spreie seg til andre delar av kroppen, sjølv mange år etter behandlinga.

Det er derfor viktig med regelmessige kontrollar, ikkje berre dei første 5–10 åra, men resten av livet. Dessutan må jo også tyroksindoseringa bli kontrollert. Følgande undersøkingar er aktuelle:

Klinisk undersøking der legen undersøker halsen
Blodprøver for å sjå om du får rett dose tyroksin. Det er viktig at du ikkje tar tyroksintablettar like før du tar blodprøva. Vent med dagens dose til blodprøva er tatt
For å oppdage tilbakefall eller spreiing er måling av tyroglobulin i blodet nyttig. Tyroglobulin er eit protein som berre blir produsert i skjoldbruskkjertelceller, både i normale celler og i kreftceller. Dersom tyroglobulin blir påvist i ei blodprøve, betyr det at det er skjoldbruskkjertelvev eller kreftceller ein eller anna stad i kroppen
Ved stigande tyroglobulin kan det vere aktuelt med CT eller PET/CT l
Ultralyd av halsen blir gjort med 1–5 års mellomrom
Heilkroppsscinigrafi. Ved scintigrafi blir radioaktivt jod gitt i form av ein kapsel, ei væske eller ein injeksjon. Fordi skjoldbruskkjertelen har ei spesiell evne til å ta opp jod, vil radioaktiviteten samle seg i skjoldbruskkjertelvev. Denne radioaktiviteten kan bli påvist ved eit spesialkamera som kan avbilde heile kroppen (scintigrafi). Blodprøve for å måle tyroglobulin i blodet blir alltid tatt samtidig.

Etter at skjoldbruskkjertelen med kreften er fjerna og tyroksinbehandling er starta, blir livet normalisert igjen, sjølv om ein følelsesmessig kan trenge hjelp til å takle diagnosen.

Ein del pasientar vil ha problem med vektauke. Det er derfor viktig å vere nøye med kosthaldet og å vere i fysisk aktivitet.

Som regel har kreft i skjoldbruskkjertelen eit langt snillare forløp enn dei aller fleste andre kreftformer, og dei aller fleste blir kurert. Det er likevel viktig at du følger anbefalte kontrollar etterpå, slik at eventuelle tilbakefall kan bli oppdaga og behandla. Du vil snart venne deg til å ta den daglege tyroksindosen og ikkje merke store forskjellen frå før du blei operert. Nokre kan likevel ha plager som enten kjem av behandlinga, eller at tyroksindoseringa ikkje er rett (som oftast resulterer dette i hjertebank og indre uro). Ta då kontakt med legen som har ansvar for behandlinga, slik at du kan få hjelp til å ev. endre dosen.

Det finst ei rekkje tilbod som kan vere til hjelp for å kome tilbake til kvardagen under og etter kreftsjukdom. Derfor er det viktig å tenkje rehabilitering og meistring av sjukdommen heilt frå sjukdomsstart og begynnelsen av behandlinga. Målet er å kunne fungere og leve med eller etter kreftsjukdom, med so god livskvalitet som mogleg.

Kreft i skjoldbruskkjertelen rammar også unge kvinner og menn. Spørsmål om graviditet og det å bli foreldre er derfor aktuelt for ganske mange. Sidan prognosen for kreft i skjoldbruskkjertelen er så god, er sjukdommen ikkje til hinder for å bli forelder etter at behandlinga er avslutta.

Ved nyoppdaga skjoldbruskkjertelkreft anbefaler vi kvinnene med å vente med å bli gravide til all behandling er avslutta, både operasjon og eventuelle behandlingar etterpå.

Radioaktivt jod MÅ IKKJE bli gitt til ei gravid kvinne, for då vil skjoldbruskkjertelen hos barnet bli øydelagt, og det er også risiko for generell fosterskade. Etter radiojodbehandling anbefaler vi at det skal gå minst 4 månader før kvinna blir gravid, og at ho er velregulert på tyroksin, noko som ofte tar 6 månader.

Ei kvinne som er ferdigbehandla, og som bruker tyroksin, må seie frå til legen sin så snart ho er blitt gravid. Som oftast er det nødvendig å auke tyroksindosen under svangerskapet. For mykje eller for lite tyroksin kan vere uheldig både for mor og for barn. Det er derfor viktig å bli følgt opp av ein spesialist gjennom heile svangerskapet. Etter fødsel er det også viktig å justere tyroksindosen. Sjølv om du bruker tyroksin, kan barnet bli amma. Verken heilkroppsscintigrafi, måling av tyreoideaglobulin i hypotyreot fase etter seponering av tyroksin eller med stimulering av Thyrogen® skal bli gjort hos gravide eller ammande. Graviditet må vere utelukka før desse undersøkingane blir gjort.

Menn som har fått behandling med radioaktivt jod, må ikkje befrukte ei kvinne før det har gått minst 4 månader sidan siste behandling med radioaktivt jod. Tyroksinbehandlinga påverkar ikkje sædcellene.

Skjoldbruskkjertelkreft

Om skjoldbruskkjertelen

Henvisning og vurdering

Kliniske studier

Utredning

Pakkeforløp heim

Behandling

Differensiert kreft i skjoldbruskkjertelen

Medullær skjoldbruskkjertelkreft

Anaplastisk skjoldbruskkjertelkreft

Lindrande behandling

Oppfølging

Adresse

Postadresse

Besøksadresse

Organisasjon

Skjoldbruskkjertelkreft

Informasjon fra Helsenorge

Om skjoldbruskkjertelen

Hva gjør skjoldbruskkjertelen?

Hva er skjoldbruskkjertelkreft?

Hvilke symptomer har skjoldbruskkjertelkreft?

Hva er årsaken til skjoldbruskkjertelkreft?

Henvisning og vurdering

Henvisningsrutiner for helsepersonell

Kliniske studier

Utredning

Utredning Vis mer

​​​Pakkeforløp heim​

Behandling

Behandling Vis mer

Differensiert kreft i skjoldbruskkjertelen

Kirurgi

Behandling med tyroksin (Levaxin ®)

Behandling med radioaktivt jod (131l)

Medullær skjoldbruskkjertelkreft

Anaplastisk skjoldbruskkjertelkreft

Lindrande behandling

Oppfølging

Oppfølging Vis mer

Regelmessige kontrollar og livslang behandling

Å leve med sjukdommen

Rehabilitering og mestring

Skjoldbruskkjertelkreft og graviditet

Pakkeforløp heim